Rerum Novarum, Nguồn gốc và Sự thành công của một Thông điệp
Paolo Ondarza –Vatican
Chuyển ngữ: Phêrô Lê Minh Hải, OFM
Đây là nền tảng của học thuyết xã hội của Giáo hội, một văn bản đã gây được sự quan tâm lớn ngay từ lần xuất bản đầu tiên và vẫn không mất đi sự liên quan của nó. Thông điệp Rerum Novarum, được Đức Giáo hoàng Leo XIII ban hành cách đây 134 năm, vào ngày 15 tháng 5 năm 1891, đã gây sự chú ý khi Đức Hồng y Robert Francis Prévost được bầu làm giáo hoàng. Đức Giáo hoàng Leo XIV, khi gặp các hồng y hai ngày sau tuyên bố Habemus Papam, đã phát biểu rằng ngài chọn cùng tông hiệu với Đức Giáo hoàng Pecci vì "Đức Leo XIII, với thông điệp lịch sử Rerum novarum, đã giải quyết vấn đề xã hội trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp vĩ đại đầu tiên".
Tất cả các tài liệu liên quan đến nguồn gốc của tài liệu nói trên và sự đồng thuận nhận được từ cả đại diện của cộng đồng quốc tế, tức là các công nhân, đều được lưu giữ trong văn khố Tòa thánh Vatican.
Một chủ đề chưa được công bố
Cùng với Alejandro Mario Diéguez, một viên chức Lưu trữ phụ trách việc sắp xếp tài liệu thế kỷ 19 và 20, chúng tôi đã mở các thư mục chứa các tài liệu viết tay của những cộng sự thân cận nhất của Đức Giáo hoàng Pecci, cũng như các lá thư ủng hộ từ nhiều giám mục và nhóm lao động trên khắp thế giới.
"Sự quan tâm mà thông điệp này khơi dậy là rất lớn vì", ông giải thích, "nó đề cập đến một chủ đề kỹ thuật chưa từng có, dường như tách biệt khỏi giáo huấn của Giáo hội, mà cho đến lúc đó vẫn chưa có một công thức học thuyết xã hội có hệ thống như vậy".
Những câu hỏi mang tính thời đại
Giáo hội tồn tại một học thuyết xã hội có từ trong Tin Mừng, các Giáo phụ và chủ nghĩa kinh viện thời trung cổ, nhưng với Rerum Novarum, Đức Leo XIII đã quyết định giải thích rõ ràng vấn đề xã hội và lao động trước sự trỗi dậy của chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa Marx và chủ nghĩa tư bản công nghiệp đang phát triển. Ngài đã làm như vậy bằng cách đặt câu hỏi về bản chất của lao động, công bằng về tiền lương, sự bóc lột lao động trẻ em và lao động nữ, mối tương quan giữa tài sản tư nhân và lợi ích chung, bản chất của chủ nghĩa tư bản và sứ mệnh của doanh nghiệp và tinh thần kinh doanh, những vấn đề này vẫn không mất đi tính liên quan đến chúng ta ngày nay, khi xét đến những thách thức của quá trình tự động hóa, các quy trình sản xuất và việc sử dụng ngày càng nhiều trí tuệ nhân tạo. Theo Diéguez, “các câu trả lời đã thay đổi, nhưng các câu hỏi vẫn như vậy”.
Hoà giải và Đối thoại
Giọng điệu của văn kiện giáo hoàng này có ý nghĩa quan trọng vì tinh thần hoà giải và đối thoại với mọi thế lực trong lĩnh vực này. Nó cũng xuất phát từ sự tự tin mà Đức Leo XIII chia sẻ với một hồng y về chủ nghĩa xã hội, khi đó được xác định là kẻ thù lớn: "Chủ nghĩa xã hội là một dòng lũ mà có ba giải pháp: nếu bạn chặn nó lại, bạn có nguy cơ bị cuốn trôi bởi sức mạnh của dòng nước. Nó phải được điều chỉnh, nó phải được dẫn hướng: đây là giải pháp thực sự mà cả Nhà nước và Giáo hội đều được kêu gọi để hoàn tất".
Ý tưởng và sự phát triển
Thật thú vị khi hiểu được cách một thông điệp ra đời. "Chúng ta không được nghĩ rằng đó là thành quả cá nhân của một vị Giáo hoàng." Trên thực tế, Đức Giáo hoàng đã giao cho các chuyên gia trong lĩnh vực này, bị ràng buộc bởi tính bảo mật nghiêm ngặt nhất, để xây dựng một kế hoạch đóng vai trò là điểm khởi đầu cho một quá trình có hệ thống hơn. Trong trường hợp của Rerum Novarum - Diéguez giải thích tiếp - Đức Leo XIII đã có ba phác thảo: Đầu tiên do một tác giả Dòng Tên là Matteo Liberatore soạn thảo, một do Hồng y Dòng Đaminh à Tommaso Zigliara, sau đó được Cha Liberatore và Đức Hồng y Dòng Tên là Camillo Mazzella, ba triết gia Tân Tôma lỗi lạc, sửa đổi và bổ sung. Phác thảo thứ ba này được giao cho Nhà nghiên cứu La tinh của Giáo triều là Alessandro Volpini, để soạn thảo bản thảo cuối cùng, và sau đó là cho vị thư ký riêng của Giáo hoàng là Gabriele Boccali, để xem xét, xác minh và hiệu đính văn bản một cách tỉ mỉ.
Chọn lựa câu “Tiêu đề”
Những gì đã đi vào lịch sử như tên của thông điệp, tức là tiêu đề (incipit) Rerum novarum với đoạn đầu tiên tương ứng, không có trong các sạon thảo đầu tiên của văn bản, bắt đầu bằng các từ Excitata semel rerum novarum cupidine. “Tiêu đề” - theo lời của người làm công tác lưu trữ tại Vatican" đã được thay đổi tại một thời điểm nhất định, với sự phù hợp và tao nhã hơn, thành Rerum novarum semel excitata cupidine". Thật khó để xác định ai đã đề xuất những từ này. Người ta cho rằng đó là Boccali. Ngoài giả thuyết rằng Đức Giáo hoàng đã đưa ra dàn ý ban đầu, xét đến tính mới lạ của chủ đề, chúng ta biết rằng tài liệu đã được hiệu đính cho đến những ngày cuối cùng và Đức Leo XIII đã hủy bỏ tất cả các cuộc tiếp kiến trong những ngày trước khi ban hành, rõ ràng là để có thể tập trung vào bản sửa đổi cuối cùng của nó.
Quan sát được thực hiện "bằng miệng"
Chắc chắn là thú vị khi thực tế là không thể xác định bất kỳ sự can thiệp trực tiếp nào của Đức Giáo hoàng. Trên thực tế, như Alejandro Diéguez chỉ ra, Đức Pecci "thường không đưa những ý tưởng của mình vào văn bản, mà chỉ nói những ý tưởng của ngài cho những người cộng tác với mình, họ là những người thường viết theo sự chỉ đạo của ngài. Ngài sở hữu một trí óc rất minh mẫn mặc dù đã ở độ tuổi 81 khi thông điệp được công bố."
Kinh nghiệm của các phong trào lao động
Văn kiện của Đức Giáo hoàng tập hợp những suy tư và kinh nghiệm của nhiều phong trào lao động Công giáo: "của Đức cha Wilhelm Ketteller, của Vogelsang và của những người Công giáo Đức; của Oeuvre des Cercles và phong trào xã hội Công giáo ở Pháp và Bỉ; của Đức Hồng y Gaspard Mermillod, của Liên minh Freiburg và của Kaspar Descurtins ở Thụy Sĩ; của Hồng y Edward Manning của Westminster và James Gibbons của Baltimore; của Hội nghiên cứu xã hội La Mã của Đức cha Domenico Jacobini và của phong trào xã hội Công giáo Ý.
Phổ biến rộng rãi
Sự nổi tiếng của Rerum Novarum chắc chắn là do thực tế rằng, không giống như các thông điệp khác, nó không chỉ được phổ biến thông qua các bản tóm tắt trên báo hoặc thông qua các sứ thần tòa thánh trên khắp thế giới và các giáo phận La Mã. Để thu hút tất cả các bên quan tâm, nó đã được gửi đến các quốc vương, nguyên thủ quốc gia, bộ trưởng tài chính và các nhà văn nổi tiếng nhất về khoa học xã hội. Các học giả lưu ý rằng: "Chỉ riêng Bộ Truyền bá Đức tin 'về các vấn đề phương Đông' đã gửi 1.000 bản sao - bằng tiếng Latin, tiếng Pháp và tiếng Ý - đến các giáo phận thuộc thẩm quyền của mình và ước tính rằng 1.000 bản sao đã được phân phối chỉ riêng ở Châu Âu và Châu Mỹ".
Phản ứng quốc tế
Văn khố Tòa thánh Vatican lưu giữ trong một hồ sơ đồ sộ tất cả các phản ứng đối với việc Thư của Giáo hoàng được gửi đi. Hồ sơ này bao gồm phản hồi của Tổng thống Pháp François Sadi Carnot, người mà Đức Leo XIII đã yêu cầu một bản sao. Ông cho biết ông "rất ý thức được nhu cầu phải giải quyết dứt khoát việc nghiên cứu một vấn đề, trong khi áp đặt lên mối quan tâm sáng suốt của tất cả các chính phủ, thì lại càng cấp bách hơn trong một nền dân chủ hòa bình và chăm chỉ như xã hội Pháp thế kỷ 19".
Sự ngưỡng mộ của một Đại Tể Tướng
Không chỉ vậy: "Từ các nguồn lưu trữ khác" - Diéguez tiếp tục - "chúng ta biết rằng Thượng phụ Cilicia của Armenia, Stephen Peter Azarian, người phụ trách bản dịch sang tiếng Armenia, đã tận dụng mối quan hệ tốt đẹp của mình với Đại tể tướng của Đế chế Ottoman, Kiamil Pasha, đã gửi cho ông một bản sao bằng tiếng Pháp". Kiamil bày tỏ "sự ngưỡng mộ sâu sắc của ông đối với luận đề xã hội nghiêm túc do Đức Thánh Cha đưa ra, với phong cách và tầm nhìn xa chưa từng thấy trước đây", và hy vọng rằng Học thuyết Xã hội này có thể mang lại "lợi ích to lớn cho một châu Âu đang gặp khó khăn về nền tảng xã hội của mình".
Bản dịch của Nữ hoàng Margaret
Ngay cả Nữ hoàng Ý, Margaret xứ Savoy, theo những thông tin bên lề được các tờ báo thời đó đưa tin, mặc dù có kiến thức tốt về tiếng Latin, nhưng bà vẫn yêu cầu một giáo sư văn chương đại học dịch thông điệp để bà có thể đọc nó từ văn bản chính thức.
Khi lật qua hồ sơ của Văn phòng Ngoại giao, Diéguez cũng cho chúng ta thấy nhiều phản hồi từ các nhóm công nhân Công giáo trên khắp thế giới: Ý, Pháp, Bỉ, Đức, Hà Lan, Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, nhưng cũng có cả Argentina, Chile, Colombia, Peru và Uruguay. Một phản hồi thực sự phổ quát.
Lịch sử của một số tờ báo
Trước sự phản đối dữ dội như vậy, bình luận của một số tờ báo thời đó thật đáng kinh ngạc: "Một số tờ báo, do Corriere della Sera dẫn đầu, không phải không có ác ý, tuyên bố rằng chưa có hiệp hội công nhân nào chấp nhận những ý tưởng do Đức Giáo hoàng đề xuất, và rằng thông điệp này không mấy thành công vì những người lao động mà thông điệp này hướng đến không thể hiểu được. Các tờ báo khác, chẳng hạn như Il Diritto di Torino, nói thêm rằng Đức Giáo hoàng đã rất thất vọng đến mức ngài đã thề sẽ không viết thông điệp nữa. Các tài liệu trong Lưu trữ của chúng tôi chứng minh điều ngược lại. Đức Giáo hoàng Leo, sau Rerum novarum, đã viết thêm 48 thông điệp nữa."
86 Thông điệp của Đức Leo XIII
Một con số đáng kinh ngạc, chiếm hơn một nửa. Trong 25 năm trị vì của mình, từ năm 1878 đến năm 1903, Đức Vincenzo Gioacchino Pecci, không phải ngẫu nhiên mà được biết đến trong lịch sử với cái tên “Giáo hoàng của các Thông điệp”, đã viết 86 thông điệp! Hơn ba thông điệp trong một năm. “Tất cả đều được viết bằng tiếng Latin cổ điển tinh tế và đặc biệt”, Alejandro Diéguez nhận xét, “theo các chuyên gia, đó là truyền tải một ‘sự trang trọng uy nghiêm’”.
Vị Giáo hoàng theo chủ nghĩa Latin đã mở văn khố cho các nhà nghiên cứu
"Trên thực tế, ngài là một học giả đam mê tiếng Latin, người đã sử dụng ngôn ngữ này một cách thành thạo và tao nhã, và là một người nghiên cứu cũng hỗ trợ việc nghiên cứu của những người khác, ngài đã mở Văn khố Vatican cho các nhà nghiên cứu của mọi quốc gia và tôn giáo vào năm 1881".
